De invoering van de Omgevingswet zou weleens een grotere operatie kunnen worden dan de drie decentralisaties in het sociale domein. Het is dus zaak om er zo snel mogelijk mee aan de slag te gaan. Met die boodschap opende burgemeester Frans Backhuijs van Nieuwegein in de Raadzaal van het Stadskantoor een bijeenkomst van de VNG afdeling Utrecht voor raadsleden en griffiers uit de provincie Utrecht.
Op 1 januari 2019 is het zover. Dan is de “grootste wetswijziging na Thorbecke” een feit, aldus Eelke Horselenberg van het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING). Op dat moment worden 24 wetten en 117 Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) vervangen door één Omgevingswet en vier AMvB’s.
In zijn welkomstwoord liet Backhuijs aan duidelijkheid weinig te wensen over. Het is een zeer ingrijpende operatie, die voor zowel colleges en gemeenteraden als het ambtelijk apparaat grote gevolgen heeft. “De Omgevingswet vraagt van gemeenten in de eerste plaats dat zij anders reageren op initiatieven in het ruimtelijke domein. We zullen ons moeten aanleren om dingen mogelijk te maken in plaats van tegen te houden. Dat vereist een andere houding van het openbaar bestuur, die we ons zullen moeten aanleren. En dat is niet eenvoudig.”
De tweede uitdaging is de digitalisering van het proces. “De tijd die ons daarvoor gegeven is zullen we keihard nodig hebben. Alle ontwerpen en aanvragen moeten in een systeem worden gevangen. Het Is a hell of a job om dat voor elkaar te krijgen.”
Derde opgave is het Omgevingsplan, dat iedere gemeente moet gaan opstellen. Backhuijs: “Heel veel lokale regelingen hebben ruimtelijke componenten in zich. Daarvan moet stuk voor stuk worden bekeken of die in het Omgevingsplan moeten worden opgenomen. Dat gaat niet alleen heel veel ambtelijke capaciteit vergen; het vereist ook de nodige besluitvorming in de gemeenteraad.”
De burgemeester van Nieuwegein riep de deelnemers dan ook op daar terdege rekening mee te houden. “Er staan grote veranderingen op stapel, die ons allen heel veel tijd en energie zullen gaan kosten.”
Eelke Horselenberg
Beter en makkelijker
In zijn bijdrage aan de bijeenkomst lichtte Eelke Horselenberg toe wat er bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet concreet komt kijken en welke rol gemeenteraden daarbij spelen. De nieuwe wet is bedoeld om de situatie beter en makkelijker te maken. Nu komt het regelmatig voor dat projecten spaak lopen, omdat zaken niet goed op elkaar zijn afgestemd en de ene dienst niet weet wat de andere dienst beoordeeld heeft.
De Omgevingswet maakt daar aan einde aan. Als zij eenmaal in werking is getreden nemen de inzichtelijkheid, voorspelbaarheid en het gebruiksgemak van ruimtelijke procedures toe. Ook zal er meer samenhang zijn tussen het beleid, de besluitvorming en de regelgeving . De besluitvorming verloopt beter en sneller en er ontstaat ruimte voor een eigen bestuurlijke afweging op lokaal niveau.
Horselenberg: “Hierin zit ruimte voor gemeenten om voor bepaalde projecten een andere afweging te maken. Je hebt als gemeente de vrijheid om van een algemene regel: af te wijken. Daardoor kun je ervoor kiezen meer vergunningsvrij te maken dan nu het geval is. Het betekent feitelijk een verschuiving van vergunningverlening naar beleid, toezicht en handhaving.”
Meer dan wetswijziging
Het onderstreept alleen maar dat het hier om meer dan alleen dan een wetswijziging gaat. “De omgevingswet vereist samenwerking binnen en tussen gemeentelijke organisaties, maar ook met andere partijen in de keten, zoals de omgevingsdiensten, de waterschappen, de provincies en het rijk.”
Daarnaast vereist het een andere mindset van de gemeenteraad. “Zij moeten niet alleen nadenken over wat vergunningvrij wordt gelaten, maar ook over de eigen rol. Hoe leidend worden we, is een vraag die iedere gemeenteraad zich moet stellen.”
Volgens Horselenenberg bevat het in april verschenen Advies 15,9 uur van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) wat dat betreft behartenswaardige aanbevelingen. “In plaats van tot op de komma mee- en nakijken zou de gemeenteraad veel meer in gesprek moeten gaan met de samenleving, en die signalen teruggeven aan het college. Meer werken vanuit vertrouwen.”
Waarmee niet is gezegd dat de rol van de raad daarmee beperkt wordt. Integendeel. “De gemeenteraad gaat over cruciale keuzes omtrent de fysieke omgeving. Raadsleden kunnen wat dat aangaat echt het verschil maken en ook meer invloed uitoefenen. Zij bepalen wat de gemeente belangrijk vindt: wordt het ruimtelijk beleid globaal of gedetailleerd, flexibel of star? Voor welke zaken vind je dat er wel vergunningen noodzakelijk zijn, en wat laat je aan het college over? Dat zijn vragen waar de gemeenteraad echt over moet nadenken.”
Strategische documenten
De Omgevingsvisie en het Omgevingsplan zijn belangrijke documenten. De Omgevingsvisie is een strategisch document, dat in samenwerking met de samenleving en ketenpartners wordt ontwikkeld. “Hierin bepaal je wat voor gemeente je wil zijn. Dat vereist politieke keuzes over het belang van economische groei versus de kwaliteit van het leefklimaat en duurzaamheid.”
In het Omgevingsplan worden vervolgens per gebied de beoogde kwaliteiten gekoppeld aan concrete regels ten aanzien van geluid, stof, functie, et cetera. Het is daarmee de vervanger van het bestemmingsplan. “Ook het Omgevingsplan is een document van de gemeenteraad. Zij kan per gebied aanwijzen welke kwaliteit wordt beoogd. In de praktijk zal hiervoor wel de ondersteuning vereist zijn van vakspecialisten.”
Volgens Horselenberg is het cruciaal dat gemeenteraden alvorens over te gaan tot invoering eerst goed nadenken over de wijze waarop zij willen veranderen. “Hanteer de juiste invoeringsstrategie. Alles helemaal anders doen hoeft helemaal niet te passen bij jouw gemeente. Consolideren kan ook een keuze zijn.”
- Klik hier voor de Powerpoint-presentatie van Eelke Horselenberg. Voor meer informatie kunt u met hem contact opnemen via omgevingswet@vng.nl.
- Klik hier voor het Dossier Omgevingswet op de website van de VNG.
- Klik hier voor een video van de VNG op YouTube waarin wordt uitgelegd wat de Omgevingswet voor u als raadslid gaat betekenen.
- Deze animatie geeft meer inzicht in het Omgevingsplan en de afwegingsruimte die gemeenteraden hebben.
