door Webredactie | jan 9, 2024 | Interviews, VNG Utrecht Nieuws
‘Verbinden is een heel belangrijk werkwoord geworden’
Eind deze week neemt Koos Janssen afscheid als burgemeester van de gemeente Zeist. Daarmee komt een einde aan een indrukwekkende bestuurlijke loopbaan op lokaal niveau, die Janssen bijna 40 jaar geleden begon vanuit een groot verlangen om ‘iedereen mee te laten doen’. “Het openbaar bestuur is een fijn werkterrein. Met name omdat je voor een ander van betekenis kan zijn.”
Eigenlijk is hij altijd wel maatschappelijk actief geweest, erkent Janssen. “Dat is mij van huis uit met de paplepel ingegoten.” En dus begeleidde hij bijvoorbeeld sportkampen tijdens zijn middelbare schooltijd en richtte hij in de marge van zijn studie economie aan de Erasmus Universiteit de Rotterdamse afdeling van het CDJA op. “Er heeft continu een soort maatschappelijke drive in mij gezeten. Ook toen ik als econoom werkzaam was bij het ministerie van Economische Zaken en De Nederlandsche Bank.”
Zo bezien is het niet meer dan logisch dat hij uiteindelijk in het openbaar bestuur belandde. Dat was in 1986, toen Janssen aantrad als wethouder in Woerden. “Het publieke domein is een fijn werkterrein. Waarom? Met name omdat je van betekenis kunt zijn voor een ander. Dat klinkt heel braaf, maar het geeft mij wel degelijk een dankbaar en blij gevoel dat ik werk kan doen dat voor mensen betekenisvol is. Maar het is ook aangenaam omdat in een open omgeving al je talenten worden aangesproken. Eenmaal actief in het publieke domein leer je kijken naar de grote en de kleine dingen. Je leert luisteren, je leert spreken, je leert timing, je leert denken, je leert organiseren. Je wordt als mens eigenlijk aangewakkerd. Tenminste, als je ervoor openstaat.”
Recht doen aan mensen
Janssen stond in 1986 eerst als kandidaat-raadslid op de tiende plek van de lijst voor het CDA in Woerden. Het CDA haalde bij de verkiezingen negen zetels en dus viel Janssen net buiten de boot. Tot het moment dat de wethouder financiën opstapte en Janssen werd benaderd om hem op te volgen. “Dat vond ik eervol. Dus heb ik aan de Nederlandsche Bank gevraagd of ik buitengewoon verlof kon krijgen voor het wethouderschap en toen dat werd verleend heb ik ‘ja’ gezegd.”
Zeven jaar later, in 1993, ging Janssen voor het burgemeesterschap van Bunnik. Herman van Zwieten, toenmalig burgemeester van Woerden en Anton Houtsma, burgemeester van Wijk bij Duurstede, blijken daar voor een belangrijk deel debet aan te zijn. “Ik voelde altijd al een groot verlangen in mij om recht te doen aan mensen, ongeacht wie of wat zij zijn. Houtsma en Van Zwieten hebben die ambitie nog verder aangewakkerd. Ik vind dit echt heel belangrijk: iedereen moet bereikt worden, want iedereen doet er toe. Met name de mensen die een steuntje extra in de rug nodig hebben. Want ook zij moeten zich bij de samenleving aangesloten blijven voelen. Als burgemeester heb je veel meer mogelijkheden om de eigenheid van mensen te waarderen en daar recht aan te doen.”
Beeld uit de tentoonstelling ‘Burgemeesters in beeld’, deze maand nog te zien in het gemeentehuis van Zeist.
Verknocht aan lokaal bestuur
In 2000 stapte Janssen over naar het burgemeesterschap van Soest, om vervolgens zes jaar later aan te treden als burgemeester van Zeist, waar hij tot op de dag van vandaag is aangebleven. Altijd in het Utrechtse dus.
“Utrecht is gewoon een heel fijn woon- en werkgebied. Deze provincie is mooi in al zijn veelzijdigheid, ook door het spanningsveld tussen ecologie en economie . En ik ben wel verknocht aan het lokaal bestuur vanwege de directe band met inwoners en ondernemers. De landelijke politiek heeft me eigenlijk nooit zo aangetrokken. Ik streef ernaar om me vrij en onafhankelijk te voelen en in staat te zijn eigen keuzes te maken. Dat autonome in mij heeft me behoed om te verdwalen in politieke mechanismen op landelijk of regionaal niveau.”
Hoe hij het 18 jaar in Zeist heeft volgehouden? “Wij passen gewoon heel goed bij elkaar. Dat heeft denk ik ook wel te maken met het feit dat Zeist heel veelzijdig is. Het recht doen aan die pluriformiteit van de lokale samenleving heeft me eindeloos bezig gehouden, waardoor ik zelf ook helemaal niet het idee heb dat ik hier al zo’n lange tijd werk.”
De Roos van Koos
In Zeist zijn ze dat de ‘Roos van Koos’ gaan noemen. Een metafoor voor de positie van elk individu in de samenleving en de relaties die hij privé en professioneel onderhoudt met zijn omgeving. “In het hart van de roos sta jijzelf; de bloembladen staan symbool voor alle werk- en leefvelden waar je mee te maken hebt en de mensen die je steunen of waarmee je in contact staat. De aarde waarin die roos staat zijn je normen en waarden, hoe je geworteld bent en gevoed wordt. Voor mij staat aan de basis vooral het streven naar rechtvaardigheid, het recht willen doen aan mensen die ik op al die werkvelden tegenkom.”
Janssen denkt daar vaak over na. “Een belangrijke opgave voor mij als burgemeester is dat ik in principe beschikbaar wil zijn voor iedereen. Je bent er voor iedereen en tegelijkertijd ben je van niemand onafhankelijk. Soms moet ik ook een antwoord geven op een vraag, waar mensen vervolgens heel erg ontevreden over zijn. De kunst is dan om het zo te doen dat ze er toch mee uit de voeten kunnen.”
Illustratief voor zijn bestuursstijl is de benadering van een inwoner van Zeist die vanaf de publieke tribune de raadsvergadering verstoorde. “Ik heb de vergadering geschorst, de ambtsketen afgedaan en ben op de man afgestapt en heb gevraagd wat hem dwars zat. Vervolgens heb ik hem duidelijk gemaakt dat ik daar best een keer over wil praten, maar niet tijdens een raadsvergadering. Want dat is het democratisch hoogtepunt van de gemeenschap en dat mag niet ontwricht raken. Daar was hij het wel mee eens. Waarna de vergadering vervolgd kon worden. Daar heb ik ook in moeten groeien. Maar de combinatie van ervaring en nieuwsgierigheid maakt dat ik het kan. Dat is wel fijn.”
Weerbaar bestuur
Dat Janssen zich nog altijd vrij voelt om op mensen af te stappen laat onverlet dat de veiligheid in het openbaar bestuur een steeds dwingender thema begint te worden. “Ons inzetten voor een weerbaar bestuur is belangrijk. Dat is een antwoord op agressie, geweld, onbehoorlijk gedrag en bedreiging. Onveiligheid is een lelijk kantje van het openbaar bestuur. Maar het is altijd al sluipend aanwezig geweest. Toen mijn schoonvader burgemeester was, zo’n 40, 45 jaar geleden, vlogen de stenen ook door de ramen en werden er dreigbrieven gestuurd. Dus dat schoppen tegen gezag is wel iets van alle tijden. Wat niet wegneemt dat het verkeerd gedrag is. Want zoals mijn schoonvader destijds met zijn gezin de zenuwen had, zo kan ik die ook krijgen en heb ik ze ook wel eens gehad. Het is intenser geworden. En de intensiteit van de interactie met de samenleving komt soms je persoonlijke leefruimte binnen. Dat is best vervelend en niet acceptabel.”
Het onderstreept de noodzaak voor elke bestuurder om zelf, maar ook met elkaar na te denken over de weerbaarheid van het openbaar bestuur. “Praat erover met elkaar. Bepaal samen de norm: wat vinden we wel aanvaardbaar en wat niet? Ga ook na waardoor onaanvaardbaar gedrag ontstaat en hoe we dat bij de bron kunnen aanpakken. Stel in ieder geval een duidelijke grens. Soms zijn mensen gewoon ongeleide projectielen en dan is de strenge hand van justitie het enige juiste antwoord. Maar repressie kan nooit de enige reactie zijn, dus als er iets gebeurt moet dat je wel te denken blijven geven.”
Het is de reden waarom de gemeente Zeist het in juni 2023 gelanceerde Manifest Weerbaar Bestuur heeft omarmd. Janssen: “En ik hoop oprecht dat alle gemeenten in Utrecht en ook de waterschappen en de provincie dat ook zullen doen. Zodat we als één overheid een duidelijke lijn kunnen trekken. Want als het allemaal te kwetsbaar wordt, is er straks niemand meer te vinden voor de publieke zaak.”
Volop in ontwikkeling
Koos Janssen is er echter de man niet naar om daarover al te lang te somberen. “Want het is toch ook een hele fijne tijd om als bestuurder te mogen fungeren. De samenleving is volop in ontwikkeling en wij als bestuurders ontwikkelen daarin mee.”
De maatschappij is bijvoorbeeld meer individualistisch en minder hiërarchisch geworden en ook persoonlijker en informeler. De informatievoorziening is enorm verbeterd en tegelijkertijd nam daardoor het gevaar van nepnieuws fors toe. En als gevolg van de al eerdere gesignaleerde toegenomen pluriformiteit van de samenleving zijn mondiale conflicten nu ook op lokaal niveau voelbaar.
Janssen: “Zeist is de wereld in het klein: 160 nationaliteiten, 30 geloofsstromingen. Circa 25 procent van de inwoners heeft andere wortels dan de Nederlandse. Dus als er in de buitenwereld iets gebeurt, is dat hier voelbaar. En daar moeten we iets mee. Dan kiezen we geen partij, dan vinden we niet iets. Maar dan verbinden we. We gaan het gesprek aan.”
Het vereist van bestuurders dat zij zich open op moeten stellen. Janssen: “Voor mij als burgemeester is verbinden echt een heel belangrijk werkwoord geworden. Op persoonlijk, lokaal, provinciaal, nationaal en zelfs internationaal niveau vraagt deze tijd om intensievere contacten. Dat proberen we in Zeist ook te doen. We proberen altijd het gesprek aan te gaan over de bijdrage die iedereen kan leveren aan de kwaliteit van het samenleven in Zeist. Ontmoetingen organiseren en gesprekken voeren over perspectieven, hoop en verwachtingen. Dat vind ik heel fijn in dit werk. In die zin is het werken als burgemeester de laatste jaren steeds verrijkender geworden.”
Verbinding zoeken
Verbinden is ook het devies in de relatie met collega-burgemeesters. Janssen hecht daar veel waarde aan. “Hoe geef je elkaar de inspiratie om het goede te doen in de eigen lokale omstandigheid? Er is behoorlijk wat vakmanschap nodig om het werk goed te doen en daar kan een goed gesprek onderling bij helpen. Je moet als burgemeester vooral niet teveel denken dat jij de enige bent die iets kan. Soms zijn de vragen in ons werk te groot om alleen het antwoord te vinden. Ga in zo’n geval samen op zoek. Met je collega’s, met het college, met de ambtelijke organisatie, met inwoners. Samen zoeken naar het goede antwoord is beter dan zelf het verkeerde antwoord geven.”
Mede daarom is de rol van de VNG Utrecht, waarvan hij oud-voorzitter en erelid is, niet te onderschatten. “Het verbreden van inzicht, het verstrekken van informatie, maar zeker ook het faciliteren van ontmoeting. Die rol van de VNG Utrecht wordt in de toekomst alleen maar belangrijker. Een bestuurder is namelijk nooit uitgeleerd. Het is denken, doen, leren. Denken, doen en leren. Frappez toujours!”
Zin in de ‘nieuwe tijd’
Uit niets blijkt dat Janssen al genoeg heeft van het burgemeesterschap. Toch was begin 2023 voor hem de tijd rijp om zijn vertrek aan te kondigen. “Ik wist dat mijn derde periode in januari 2024 zou aflopen. Nu ben ik 68 jaar. Ik vind het moment van iets beëindigen altijd moeilijk. Ik moet er toch een keer aan geloven. En dan vind ik dit eigenlijk wel een heel mooi tijdstip. En ik heb er alle vertrouwen in dat Zeist en de nieuwe burgemeester ook weer een goed stel gaan worden.”
Janssen heeft al ideeën wat hij in zijn ‘nieuwe tijd’ gaat doen als hij de ambtsketen definitief heeft afgedaan. “Afgelopen jaar ben ik cello gaan spelen en dat wil ik eigenlijk wel blijven doen. Altijd het nieuwe blijven verkennen, vind ik. Wandelen in de natuur gaan we ook vaker doen. Tijd voor gezin en vrienden, een heerlijk perspectief. En Ik zou graag op de een of andere manier verbonden raken met een hogeschool of universiteit om college te geven.” En bestuurlijk actief? “Wellicht. Maar eerst een tijdje de leegte ervaren.”
Natuurlijk zal het wennen zijn. Dat kan niet anders, want daar is het burgermeesterschap me te waardevol voor geweest. Het is heel fijn werk, waarin ik steeds meer mezelf heb kunnen zijn en wat mijzelf als persoon ook heel erg heeft beïnvloed. Maar het vertrek is onvermijdelijk. Ik ga blijmoedig die nieuwe tijd tegemoet.”
door Webredactie | dec 11, 2023 | VNG Utrecht Nieuws
De Staat van Utrecht heeft onder de titel ‘Kennismaken met de wateropgaven in de provincie Utrecht’een nieuwe special gepubliceerd. De special werd gelanceerd tijdens een bijeenkomst in de Statenzaal van het Huis van de Provincie Utrecht.
De Staat van Utrecht is een onafhankelijke kennisbron die data en inzichten verzamelt over de provincie Utrecht en haar 26 gemeenten. Op haar website is uiteenlopende informatie te vinden over verschillende maatschappelijke en beleidsrelevante onderwerpen.
De nieuwe special van de Staat van Utrecht brengt de verschillende wateropgaven kort en krachtig in beeld voor de provincie Utrecht. Ook voor diegenen voor wie het onderwerp nog nieuw is. Bijvoorbeeld geïnteresseerde inwoners of professionals die voor het eerst beroepsmatig met ‘water’ aan de slag gaan. Onderwerpen die onder andere langskomen zijn zeespiegelstijging, zoet watertekorten, bodemdaling, water-kwaliteitsvraagstukken, de taken van waterschappen, gemeenten en provincie en de nieuwe opgaven rond waterzuivering.
Een belangrijke conclusie is dat er de afgelopen decennia een nieuw tijdperk van wateropgaven is aangebroken. Niet langer kunnen alle vraagstukken vooral door een kerngroep van waterdeskundigen worden opgelost. De inzet van veel nieuwe groepen is nodig, zoals professionals op het gebied van ruimtelijke ordening, natuurbeheer en klimaatwetenschap, maar ook inwoners zelf.
door Webredactie | dec 8, 2023 | VNG Utrecht Nieuws
In de aanloop naar een nieuw regeerakkoord heeft Metropoolregio Utrecht een agenda opgesteld waarin staat waar de regio sterk in is en waarmee zij Nederland vooruit kan helpen, maar ook wat nodig is om sterk te blijven en waarin MRU en Rijk samen kunnen optrekken.
Metropoolregio Utrecht is één van de snelst groeiende regio’s van Nederland, zowel in het stijgende inwoneraantal als in de ontwikkeling van de economie. Naast kansen levert dat echter ook knelpunten op.
Een aantal knelpunten die de regio samen met het volgende kabinet wil oplossen zoals het landelijk grootste woningtekort, een goede verkeersdoorstroming rondom Utrecht en de toekomst van het landelijk gebied. Daarvoor moet wel het stroomnetwerk uitgebreid, het stikstofprobleem worden opgelost en het spoor- en wegennet worden uitgebreid.
In de Metropoolregio Utrecht werken U10, regio Amersfoort, Utrechtse gemeenten binnen de regio Foodvalley en provincie Utrecht samen met de Economic Board Utrecht aan ruimtelijk-economische opgaven.
door Webredactie | dec 5, 2023 | VNG Utrecht Nieuws
Wethouder Ad de Regt van Woerden heeft besloten zijn functie neer te leggen. Hij stopt per 25 januari 2024. Dan is de eerste vergadering van de gemeenteraad in het nieuwe jaar. De Regt ervaart het wethouderschap in toenemende mate als een te zware fysieke belasting.
Op de gemeentelijke website stelt De Regt: “Ik ben altijd voluit gegaan voor dit prachtige en eervolle ambt van wethouder, zeker in ons mooie Woerden. Maar het wethouderschap vraagt ook veel. Je moet er bijna 24/7 stáán. Ik wil voorkomen dat me dat niet meer lukt. Daar wil ik geen genoegen mee nemen. Niet voor Woerden en niet voor mezelf.”
Drs. Ad de Regt (66) is wethouder Openbare Ruimte, Bodem en Water, Natuur en Milieu, Landelijk gebied, Verkeer en Mobiliteit, Erfgoed en Archeologie, Vastgoed en Grondbedrijf en Regionale Samenwerking. Op het moment van aftreden is hij bijna drie jaar wethouder in Woerden geweest. Gedeeltelijk tijdens de vorige bestuursperiode. Eerder was hij wethouder in IJsselstein en in Oudewater. Ook vervulde hij diverse functies als bestuurder, toezichthouder, mediator en adviseur in het openbaar bestuur, de zorg, het onderwijs en de cultuursector.
door Webredactie | dec 4, 2023 | VNG Utrecht Nieuws
De VNG heeft een nieuwe editie van GemeenteDelers van start laten gaan. Gemeenten worden in dat kader opgeroepen initiatieven of projecten in te zenden, die bewezen goede oplossingen blijken te zijn waar inwoners en ondernemers, gemeenten en regio’s ook echt beter van zijn geworden. Het doel is dat andere gemeenten die vervolgens kunnen hergebruiken.
Elke dag worden er door gemeenten nieuwe ideeën bedacht én met goed resultaat uitgevoerd. Inmiddels is er een schat aan kennis en ervaring aanwezig, die echter nu vaak niet verder komt dan de gemeentegrenzen. GemeenteDelers is een landelijke competitie om inspirerende initiatieven op te halen vanuit de uitvoeringspraktijk en deze meer aandacht te geven. Andere gemeenten kunnen er hun voordeel mee doen. De competitie wordt dit jaar voor de vierde keer gehouden.
Meedoen aan GemeenteDelers
Meedoen aan GemeenteDelers levert uw initiatief bijzondere aandacht en waardering op. Binnen de eigen organisatie en in heel Nederland. Andere gemeenten kunnen uw initiatief hergebruiken of met u samenwerken om het verder te ontwikkelen. Uw casus profiteert er zelf ook van door het advies dat u in elke ronde krijgt van deskundige scoorders, assessoren en juryleden.
Zo wordt het Open Webconcept (finalist 2022) nu door meer dan 20 gemeenten gebruikt en is het uitgebreid met een plugin voor de publicatie van WOO-verzoeken. Het team achter Proactieve dienstverlening (winnaar 2023) uit Stad Gent werkt actief samen met Nederlandse overheden aan het toepassen hiervan in Nederland. Andere GemeenteDelers-casussen die succesvol hergebruikt worden, zijn onder andere De Thuisgevers (een oplossing voor de opvangcrisis, finalist 2023), het Bouwdepot (basisinkomen voor jongeren, finalist 2022) en participatietool OpenStad (winnaar 2021).
door Webredactie | nov 17, 2023 | Terugblik, VNG Utrecht Nieuws
Boeiende sprekers, interessante gespreksonderwerpen, een prachtige congreslocatie en fraai weer ter omlijsting van een veelzijdig middagprogramma. Editie 2023 van het Najaarscongres van de VNG Utrecht mag als zeer geslaagd worden beschouwd. Niet in de laatste plaats omdat gastgemeente Wijk bij Duurstede de ruim 100 aanwezigen zich buitengewoon welkom liet voelen.
Burgemeester Iris Meerts opende in de Grote Kerk van Wijk bij Duurstede namens de gastgemeente het congres met een kort welkomstwoord. Daarin wees zij met name ook op de historie van Wijk bij Duurstede en de belangrijke rol die het water daarin gespeeld heeft. De gunstige ligging van het toenmalige Dorestad ten opzichte van belangrijke vaarwegen zorgde ervoor dat hier een belangrijke handelsplaats kon opbloeien. En nog steeds bevindt de stad zich op de kruising van het Amsterdam-Rijnkanaal met de Lek en de splitsing van de Nederrijn in de Lek en de Kromme Rijn. Iets wat verderop in het programma nog eens aangestipt zou worden.
Begroting 2024 goedgekeurd
Het woord was vervolgens aan voorzitter Maarten Divendal van de VNG Utrecht, tevens burgemeester van de Ronde Venen. Hij leidde de Algemene Ledenvergadering in ijltempo langs de agendapunten en kreeg in dat kader onder andere de goedkeuring van de vergadering voor de begroting voor 2024.
Haagse zaken
Na de Algemene Ledenvergadering kwamen de actuele ‘Haagse zaken’ aan de orde in gesprek met Pieter Jeroense, plaatsvervangend algemeen directeur van de VNG. Hij riep het Jubileumboek over 90 jaar VNG Utrecht in herinnering, om te illustreren dat de thema’s die door de jaren heen werden geagendeerd, ook nu nog steeds de agenda van de VNG bepalen.
In dat kader refereerde Jeroense ook aan de ledenvergadering van 14 juni jongstleden in Groningen, waarin de leden aangaven dat er in feite twee centrale thema’s zijn: het aankaarten van de benarde financiële situatie van gemeenten bij het kabinet en de bepaling van een nieuwe Verenigingsstrategie. Na de val van het kabinet Rutte IV kwam er een andere boodschap voor in de plaats: laat Nederland niet stilvallen en gebruik hiervoor de kracht van het lokaal bestuur. De financiering van alle gemeentelijke taken en opgaven speelde daarin eveneens een belangrijke rol.
Het leidde vanuit de zaal tot de opmerking dat het bij de VNG wel vaak om geld draait. “Waarom niet inhoudelijker?” De tevens aanwezige burgemeester Gilbert Isabella van Houten gaf daar het antwoord op: “Inhoud kan niet zonder geld.”
Gemeentelijke opgaven
Van wethouder Hilde de Groot van de gemeente Bunnik kwam de vraag of de VNG aan bepaalde opgaven voorrang geeft. “Want het gaat op meerdere punten niet goed. Als we aan de ene kant een aantal zaken binnen halen, is de vrees terecht dat aan de andere kant meerdere punten wegvallen.”
Jeroense: “Het is moeilijk te voorspellen hoe het zal gaan bij de formatie. Als de financiën niet bij het bepalen van de gemeentelijke opgave aan de orde komen, wordt het wel een heel ingewikkeld verhaal. Zoveel is duidelijk: taken en budget moeten in evenwicht zijn met elkaar.”
Willem-Jan Stegeman, wethouder van Amersfoort, merkte hierbij op nog niet eens zo veel problemen te hebben met bezuinigen. “We hebben meer last van de onzekerheid. Als ik weet hoeveel budget we gaan krijgen, weet ik ook wat we kunnen doen of moeten laten.”
Volgens Jeroense is dat ook precies waar de VNG voor strijdt. “We willen lange termijn zekerheid. Daar gaan we voor.” Gelukkig draait het volgens hem niet alleen om incidenten in de Tweede Kamer. “Er zijn gelukkig ook partijen die wel oog hebben voor gemeenten. Dat stemt hoopvol.”
Menskracht
Martien Brander, gemeentesecretaris van Woerden, wees op zijn beurt op de problemen die gemeenten nu al ondervinden in hun zoektocht naar nieuwe mensen voor de ambtelijke organisatie. “Hoe komen we aan mensen als er tegelijkertijd op het ambtelijk apparaat moet worden bezuinigd?”
Voor Maarten Divendal onderstreept het de noodzaak om met elkaar nog slimmer zaken te organiseren. Brander: “Dat hoor ik vaker: we kunnen het efficiënter. Bewijs dat eerst maar eens. Want ik waag dat te betwijfelen.”
De VNG deelt de zorg. Jeroense: “Het is inderdaad ongelofelijk moeilijk om aan mensen te komen en alle taken naar behoren uit te voeren. Dat geldt ook voor de VNG zelf. Het enige wat we kunnen doen is kennis zoveel mogelijk bundelen. Daar willen we ook meer aan gaan doen.”
Daarnaast zal er meer moeten worden ingezet op interbestuurlijke samenwerking. Ook kan het lonen om op zoek te gaan naar nieuwe partners die ook belang hebben bij een goed functionerende gemeente. De Utrechtse Commissaris van de Koning Hans Oosters onderstreepte het belang hiervan. “Rijk, provincie, gemeenten, waterschappen: wij zijn de overheid. En moeten dus ook zoveel mogelijk samen optrekken.”
Koos Janssen, burgemeester van Zeist, besloot de discussie. “Het gaat hier om menskracht en middelen, inhoud en functionaliteit. Daar zou ik nog wel iets aan toe willen voegen: mentale verbinding. Als gemeenten ervaren wij het rijk en de provincie niet als bondgenoot. Terwijl ze dat wel zouden moeten zijn. Misschien moeten we een keer samen gaan vissen.”
Rondetafelgesprekken
Na de pauze was het tijd voor rondetafelgesprekken over drie verschillende thema’s, onder leiding van Hans Buijtelaar, wethouder van Wijk bij Duurstede. Hij typeerde de thematiek als drie stromen: de migratiestroom, de waterstroom en de datastroom.
Jeroen van Gool (directeur Wethoudersvereniging), Kees Diepeveen (Opgavemanager Kansenmakersteam van de PRT) en Ellie Liebregts (gemeentesecretaris Nieuwegein) spraken over migratie, een van de onderwerpen die misschien wel het allermeest in de belangstelling van de samenleving staat. Het gesprek ging over de vraag hoe gemeenten hiermee omgaan en op welke wijze bewoners en migranten bij deze aanpak zijn of worden betrokken.
Diepeveen wees erop dat behalve de locatiekeuze ook de inbedding van migranten in de lokale samenleving een belangrijk aandachtspunt is. Een manier om dat te bereiken is bijvoorbeeld door een opvanglocatie ook een buurtfunctie te laten vervullen, aldus Diepeveen. “Zo’n centrum kan dan ook functioneren als ontmoetingsplek voor lokale samenleving.” Het Utrechtse Plan Einstein is daar een goed voorbeeld van. “Probeer normaal te maken wat bijzonder is.”
In Nieuwegein werd een schip aangewezen als tijdelijk opvanglocatie. Met het voor elkaar krijgen daarvan was zeer veel ambtelijke menskracht gemoeid, aldus Liebregts. “Meer dan 100 mensen zijn betrokken bij de opvang van 96 asielzoekers. Daarmee is de voorinvestering in feite de grootste investering die de gemeente moet doen. Als het eenmaal loopt is er niet veel meer aan de hand.”
Wel moet blijvend gewerkt worden aan het terugdringen van de weerstand. “Je moet met je bevolking continu in gesprek blijven en mensen serieus nemen. Het gesprek liefst ook faciliteren, bijvoorbeeld door koffiemomenten te organiseren. Dat is belangrijk, net zoals de zorg voor commitment van lokale instanties en maatschappelijke partners. En tot slot: niet alleen tot het moment van besluitvorming in contact treden met mensen, maar vooral ook daarna. Samen moeten we blijven kijken of het goed blijft gaan.”
Jeroen van Gool wees op de spanningen die het migratieprobleem veroorzaakt. “Je probeert als één overheid hiervoor te zorgen. Maar het rijk kampt met een mondiaal probleem, dat uiteindelijk bij de gemeenten belandt. Zij moeten er vervolgens met oog voor de lokale samenleving een oplossing voor zien te vinden, terwijl zij maar over beperkt aantal knoppen beschikken om aan te draaien en kampen met een beperkte menskracht in de ambtelijke organisatie en een klein budget. Dat zorgt voor spanningen bij wethouders en maatschappelijke onrust.” De oplossing? “Door het onbekende bekend te maken kun je spanningen doorbreken. Die koffiemomenten kan ik dus van harte aanbevelen.”
Groene revolutie op Utrechtse wateren
De waterstroom en dan met name de duurzaamheidsaspecten daarvan kwamen aan bod in het tweede rondetafelgesprek. Deelnemers waren Peter Kuipers Munneke (meteoroloog Universiteit Utrecht en weerman NOS), Jeroen Haan (Dijkgraaf HDSR), Eric Diepstraten (HID van Rijkswaterstaat) en Femke Brenninkmeijer (CEO NPRC, een coöperatie van binnenvaartondernemers).
Kuipers Munneke wees op de effecten van de klimaatverandering, wat leidt tot extremer weer, smeltende gletsjers, meer water als het regent en hogere temperaturen in droge periodes. “Dit heeft ook gevolgen voor de waterstanden in de grote rivieren. Die worden in de toekomst steeds zorgelijker.”
Als dijkgraaf weet Jeroen Haan als geen ander welke effecten de klimaatveranderingen heeft. “Waterbeheersing is onze kerntaak. En het moet gezegd: we lopen inmiddels tegen de grenzen aan. Enerzijds neemt de hoeveelheid water in natte tijden toe, terwijl in droge tijden we juist water tekort komen.” Dat maakt het volgens Haan vooral een verdelingsvraagstuk. “Als gemeente alleen kun je dit niet oplossen. Dus kijk waar het de mensen raakt en kijk op dat schaalniveau gezamenlijk wat je kunt doen.”
Eric Diepstraten is als HID van Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor het beheer van de rijksvaarwegen. Ook zijn organisatie staat voor een enorme uitdaging. “In 2018 zijn afspraken gemaakt om het IJsselmeer in te zetten voor de opvang van water. Maar dat is nu alweer achterhaald. We zullen veel sneller moeten reageren en acteren dan tot we tot nog toe gewend zijn.” Het beheer van de sluizen is een belangrijk aspect hierin. “De binnenvaart wil het liefst dat ze altijd open zijn, maar het waterbeheer vereist niet zelden dat ze gesloten worden. De belangen liggen soms ver uiteen.”
In het algemeen wil het ministerie inzetten op een groei van het transport via de waterwegen in combinatie met een verduurzaming van de binnenvaart. Femke Brenninkmeijer erkent dat dit een moeilijk verhaal is. “De verduurzamingsoperatie stelt de Nederlandse binnenvaart voor kansen en opgaven.” Er is inmiddels veel mogelijk, wat onder andere blijkt uit het pilotproject met het optimaal verduurzaamde schip De Antonie. “Maar dat heeft wel tien jaar en heel veel geld gekost. Daarbij komt dat de levensduur van een schip kan oplopen tot wel 100 jaar. Verduurzaming vereist kortom een dusdanig grote investering, dat we alleen in stapjes vooruitgang kunnen boeken.”
Barrière tegen online hooligans
Ordeverstoringen beginnen vaak online, was de constatering waarmee Buijtelaar het derde en laatste rondetafelgesprek opende. “Wat kunnen we daartegen doen?”, zo vroeg hij tafelgenoten Patrick van den Brink (directeur CCV), Willem Bantema (lector Bestuur en Veiligheid) en Iris Meerts (burgemeester Wijk bij Duurstede).
Van den Brink: “In feite is het niet zo ingewikkeld. Wat je in fysieke wereld niet mag, mag je ook niet online. Online blijkt het echter behoorlijk lastig om te handhaven. Zeker ook omdat heftige reacties met name online gemeengoed zijn geworden. Hoe ga je daar als bestuurder nu mee om?”
Inmiddels ligt er een handreiking, genaamd ‘Online onderzoek door gemeenten‘, opgesteld door de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Justitie en Veiligheid, in nauwe samenwerking met de VNG. In de handreiking staat wat wel en niet is toegestaan en wanneer een nadere afweging door de gemeente nodig is bij het doen van online onderzoek om het opstokende werk van online hooligans te dwarsbomen.
Het CCV heeft daar recent een nieuwe barrièremodel ‘Online aangejaagde ordeverstoringen’ aan toegevoegd. Het model is bedoeld om de nadelige effecten van een online aangejaagde ordeverstoring voor gemeenten te verkleinen en, indien mogelijk, te voorkomen. “Als je het barrièremodel doorwerkt, weet je als bestuurder veel beter op welke momenten welke interventies mogelijk zijn. Als je dat model doorwerkt, weet je in ieder geval zeker dat je niets mist. Het kan je helpen om structureel te kijken naar wat wanneer mogelijk is.”
Toch blijft het moeilijk een scherp beeld te krijgen van de oproer kraaiende influencers. Zeker omdat bestuurders digitaal vaak niet de meest vaardige mensen blijken te zijn, aldus Willem Bantema. “Vaak wordt dan teruggegrepen op de APV, maar dat is een ongeschikte route om dit probleem aan te pakken. Als iemand uit Vlissingen oproept tot een ordeverstoring in Utrecht kun je via de APV zijn grondrechten niet beperken. Je mag niet ingrijpen in de bewegingsvrijheid van mensen.” Volgens Bantema geeft het barrièremodel niet alleen een mooi overzicht van instrumenten die wel ingezet kunnen worden, maar ook handvatten om het beleid te evalueren. “Als je preventief wilt zijn, moet je ook weten welke beperkingen zijn er met het oog op wetgeving, privacy, vrijheid van meningsuiting.”
In gesprek blijven
Meerts op haar beurt voelt zich niet aangesproken door de stelling dat de meeste bestuurders digibeten zijn. “Integendeel!” Als echte cyberburgemeester maakt zij zich over hele andere zaken zorgen. “Bijvoorbeeld dat het bestuurlijke tempo geen gelijke tred houdt met het tempo van de buitenwereld. Daar verandert alles razendsnel. De overheid heeft moeite mee te schakelen. Het gaat te snel, er is geen geld en er zijn geen mensen. En ondertussen is de vraag niet meer of je gehackt wordt, maar wanneer je aan de beurt bent.”
Haar inzet is om aan de voorkant online plannen om te gaan rellen stuk te maken. En wel zodanig dat de initiatiefnemers denken: dit gaan we maar niet doen. “Met aan de achterkant de focus op repressie en handhaven. Tegelijkertijd moeten we constateren dat het ons aan handvatten ontbreekt om maximaal effectief te zijn. Dit soort zaken is nauwelijks lokaal aan te pakken, want het gaat veel vaker al nationaal en soms zelfs Europees. Wie gaat er dan nog over? En wie doet wat? Die rolverdeling is lang niet altijd even duidelijk. Ondertussen heeft het internet zich ontwikkeld tot de grootste plaats delict die er bestaat. Geen enkele andere plek heeft zoveel met criminaliteit als het internet. De maatschappelijke impact daarvan is enorm.”
Volgens Van den Brink moet iedere bestuurder zich afvragen of er wel voldoende kennis aanwezig is over wat de politie wel en niet kan betekenen in het geval van online oproer. “We kunnen meer dan we wellicht denken. Maak daar dan ook goede afspraken over met de politie. Positief is ook dat de awareness is toegenomen. Toen ik burgemeester was, zagen we niet in dat dit tot onze zorgplicht hoorde. Nu is dat wel het geval.”
Bantema op zijn beurt denkt dat de handreiking nog wel wat aangescherpt kan worden. “Het zou goed zijn als de handreiking naast concrete voorbeelden zou worden gelegd en praktischer toepasbaar kan worden gemaakt.”
Burgemeester Meerts denkt dat vooral ook het gesprek moet worden aangegaan met de jeugd. “Mijn ervaring is dat, als je in groep 8 begint het gesprek hierover te voeren, er een soort basis ontstaat om op voort te bouwen: zo gaan we wel of juist niet met elkaar om. Verbieden is niet de oplossing. Het gesprek blijven voeren en afspraken maken over veilig en gepast gedrag heeft veel meer effect.”
